Γ.Τ.Ο. και αγροτική παραγωγή

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (Γ.Τ.Ο.)
ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ
Γιώργος Βλοντάκης – Γεωπόνος
Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων

Ομιλία στο συνέδριο της Φοιτητικής ΄Ενωσης Κρητών
στην Παλιόχωρα Χανίων 1/8/2004

Παραδείγματα ”νέων” φυτών και ζώων που έχουν δημιουργηθεί με τη βοήθεια ”γενετικής μηχανικής” και έχουν πατενταριστεί από διάφορες εταιρείες για εμπορική εκμετάλλευση:
• Βακτήρια και άλλοι μικροοργανισμοί που παράγουν αυξητικές ορμόνες, όπως την R-BST για αύξηση της παραγωγής γάλακτος στις αγελάδες.
• Μικροοργανισμοί που παράγουν γλυκαντικές ουσίες (ασπαρτάμη), πρόσθετα της βιομηχανίας τροφίμων, ζύμες, μαγιές, ουσίες που μπορούν να δημιουργήσουν πλήθος από τεχνητά τρόφιμα, υποκατάστατα των γνήσιων.
• Ψάρια (σολωμοί), κοτόπουλα, γουρούνια με ενσωματωμένα γονίδια που τα οδηγούν σε γρηγορότερη αύξηση μεγέθους.
• Φυτά όπως σόγια ή καλαμπόκι και ελαιοκράμβη (βασικά δηλαδή είδη διατροφής) που είναι ανθεκτικά σε συγκεκριμένα ζιζανιοκτόνα (το Ράουνταπ της Monsanto, για να πουλάει η Monsanto ”πακέτο” τους σπόρους και το ζιζανιοκτόνο).
• Φυτά που έχουν ενσωματωμένα γονίδια από άλλους οργανισμούς που παράγουν τοξίνες που σκοτώνουν συγκεκριμένα έντομα (τοξίνες από Βάκιλλο θουριγγίας, από σκορπιούς κλπ.).
• Ντομάτα που παραμένει φαινομενικά αναλλοίωτη (δεν χαλάει) για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα(ντομάτα Flav Save -στην πράξη, οι θρεπτικές ουσίες της έχουν εξαφανιστεί, πριν να χαλάσει η εμφάνισή της).
• Φυτά που έχουν γονίδια ανθεκτικότητας σε συγκεκριμένα αντιβιοτικά (συνήθως μπαίνουν για τεχνικούς λόγους, μαζί με άλλα επιθυμητά γονίδια).
• Ρύζι - ”εξολοθρευτής”: Οι σπόροι που παράγονται από το ρύζι αυτό δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σπορά την επόμενη χρονιά.

Οι οργανισμοί αυτοί διαφημίζονται ως πολύ χρήσιμοι για τους αγρότες, γιατί μειώνουν το κόστος παραγωγής, αυξάνονται οι αποδόσεις, διευκολύνεται η φυτοπροστασία κλπ. Αν το καλοεξετάσει κανείς όμως το πράγμα, βλέπει πως αγρονομικό όφελος υπάρχει σε ελάχιστες περιπτώσεις, κι αυτό βραχυπρόθεσμα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχει καθόλου (τεχνολογία Terminator-«Εξολοθρευτής»). Όφελος υπάρχει για τις πολυεθνικές εταιρείες που πουλούν «πακέτο» τους σπόρους και τα αγροχημικά, και μπορούν να επεκταθούν και να κυριαρχήσουν σε μεγαλύτερες αγορές, εφ’ όσον έχουν στα χέρια τους την τεχνολογία και τις σχετικές πατέντες και οι παραγωγοί εξαρτώνται από αυτές. Όφελος δεν υπάρχει για τους καταναλωτές (αρκεί να σκεφτούμε την τεράστια ποικιλία τροφών που υπάρχει στην αγορά, τροφών που συχνά πετιούνται) -αντίθετα, μεγάλοι κίνδυνοι. Επίσης, τεράστιοι κίνδυνοι υπάρχουν και για την άσκηση της γεωργίας και για το φυσικό περιβάλλον γενικά.


Πώς μας προέκυψαν (καθόλου ξαφνικά!) τα Γ.Τ. φυτά και ζώα;
Υπάρχει μια ολόκληρη λογική, που κυριαρχεί εδώ και χρόνια, που οδήγησε εκεί.
· Βιομηχανοποιημένη γεωργία-δράση πολυεθνικών εταιρειών
Στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα πραγματοποιήθηκε μια τεράστια στροφή στη γεωργία: είχαμε μία τεράστια αύξηση των μορφών γεωργίας που απευθύνονται στην αγορά –εθνική ή και παγκόσμια-, που πραγματοποιήθηκε κυρίως κατευθυνόμενη από μεγάλες εταιρείες που σχετίζονταν είτε με το εμπόριο γεωργικών εφοδίων (αγροχημικά, σπόροι κ.α.) είτε με το εμπόριο των αγροτικών προϊόντων. Προώθησαν ένα συγκεκριμένο μοντέλο γεωργίας στις πιό «ανεπτυγμένες» χώρες, με χαρακτηριστικά την εξάρτηση των παραγωγών-συγκεντροποίηση-έλεγχος της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων. Στόχος: α) Το κέρδος β) Πολιτική ισχύς μέσω του ελέγχου της παραγωγής τροφίμων.
Είδικά τα τελευταία 15-20 χρόνια –όταν φάνηκε στον ορίζοντα ή ανάπτυξη των Γ.Τ. φυτών και ζώων σαν χρυσοφόρα προοπτική-είδαμε μια τρομακτική συγκέντρωση των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διακίνηση σπόρων και εφοδίων, μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, με αποτέλεσμα μια φούχτα πολυεθνικές (4-5) να κυριαρχούν απόλυτα σ΄αυτόν τον κλάδο. Παράλληλα, το διεθνές εμπόριο των βασικών ειδών που προορίζονται για διατροφή ανθρώπων και ζώων το ελέγχουν επίσης μια φούχτα εταιρείες.
Η αντίληψη που κυριαρχεί σ΄αυτό το μοντέλο είναι ο αγρός ως εργοστάσιο – εφαρμόζονται τεχνικές «εξαναγκασμού» της φύσης για μεγάλες αποδόσεις κ.α. χαρακτηριστικά, συνήθως αυτά που ευνοούν τη μεταποιητική βιομηχανία (βελτιωμένες ποικιλίες, υβρίδια και Γενετικά Τροποποιημένα φυτά και ζώα, εισροές συνθετικών λιπασμάτων, συνθετικών παρασιτοκτόνων, αρδεύσεις, μηχανοποίηση, εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες, τυποποίηση, ομοιογένεια).
Η κυριαρχία αυτών των τεχνικών, (που συνήθως πάνε πακέτο), έφερε, όπου υπήρχαν οι κατάλληλες δομές για να μπορέσουν να εφαρμοστούν (μεγάλα κτήματα, δυνατότητα επενδύσεων), μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις, αλλά και:
- Μόλυνση εδάφους, νερών.
- Διάβρωση εδαφών.
- Προϊόντα με υπολείμματα αγροχημικών-χαμηλή ποιότητα.
- «Γενετική διάβρωση»-χάνονται οι παλιές ποικιλίες.
- Εξάντληση νερού.
- Σπατάλη ενέργειας.
- Διάλυση παραδοσιακών αγροτικών δομών.

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, αναπτύχτηκε τις τελευταίες δεκαετίες μια έντονη οικολογική κριτική, όπως επίσης και ένα ισχυρό κίνημα καταναλωτών. ΄Αρχισε να προωθείται η βιοκαλλιέργεια και γενικά τα πιο φιλοπεριβαλλοντικά συστήματα γεωργίας. (Αντίστοιχα, σε οικονομικό επίπεδο, αναπτύσσεται το κίνημα του «δίκαιου εμπορίου κ.α.). Υπάρχει πιά παγκοσμίως μια όλοκληρη αγορά βιολογικών προϊόντων- και τα εμπορικά συμφέροντα που συνδέονται με αυτήν, που λειτουργεί ως «αντίπαλο δέος», στα «μεταλλαγμένα», σε συνδυασμό με το κίνημα καταναλωτών).

Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα…
Οι πολυεθνικές και οι ελεγχόμενοι από αυτές οργανισμοί πρέπει κάτι να πούν για να δικαιολογήσουν τη δράση τους…
«Οι νέες ποικιλίες (……ή τα υβρίδια, η τα Γεν. Τροποπ. Φυτά ή ζώα….ή….) θα λύσουν το πρόβλημα της πείνας».
«Οι παραγωγοί θα έχουν σημαντικό οικονομικό όφελος»
«Θα παράγουμε τρόφιμα που θα είναι ταυτόχρονα και φάρμακα» (θα έχουν παραπάνω βιταμίνες ή άλλα συστατικά) και θα είναι καλύτερα για τους καταναλωτές.

Απαντήσεις:
-Το πρόβλημα της πείνας δεν είναι τεχνικό ζήτημα. Υπάρχει αρκετή παραγωγή τροφίμων για όλους, αλλα πολλοί δεν έχουν πρόσβαση σ΄αυτά για οικονομικούς λόγους. Η περίφημη «Πράσινη Επανάσταση» (διάδοση βελτιωμένων ποικιλιών σιτηρών κ.α. φυτών στις δεκαετίες ΄60 και ΄70 απέτυχε να λύσει το πρόβλημα της πείνας στον κόσμο.
-Για τα (πραγματικά ή υποτιθέμενα) αγρονομικά οφέλη των Γ.Τ. καλλιεργειών θα μιλήσουμε παρακάτω. ‘Ομως, όσον αφορά την οικονομική τους κατάσταση, οι παραγωγοί είναι ασφυκτικά εξαρτημένοι, και το πολύ που μπορούν να ελπίζουν είναι να επιβιώσουν. (Εξαρτώνται από το κόστος των εφοδίων που αναγκαστικά αγοράζουν, και από την τιμή των προϊόντων που πουλούν, που δεν την ελέγχουν-υπάρχουν μονοψώνια-ολιγοψώνια, μεγάλες εταιρείες του διεθνούς εμπορίου τροφίμων, που προς τους καταναλωτές λειτουργούν ως μονοπώλια-ολιγοπώλια). Αυτές είναι που κερδίζουν. Πάντως, κάποιες μελέτες στις Η.Π.Α. δείχνουν οριακές διαφορές (θετικές ή αρνητικές) σε σχέση με τις συμβατικές καλλιέργειες.
-Το τελευταίο επιχείρημα για τους καταναλωτές έχει να κάνει με τις τελευταίες πατέντες, που εντάσσονται σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί θετική στάση των καταναλωτών για τα προϊόντα από Γ.Τ. φυτά και ζώα. Η ωφέλεια αυτών των προϊόντων (όπως και τα αγρονομικά τους πλεονεκτήματα) είναι τουλάχιστον συζητήσιμη (παράδειγμα η ποικιλία «χρυσό ρύζι» με την αυξημένη ποσότητα προβιταμίνης Α). Η εμφάνιση αλλεργιών κ.α. ασθενειών, από απρόβλεπτη παρουσία επικίνδυνων ουσιών σε τρόφιμα ή φάρμακα από Γ.Τ. ζώα ή φυτά είναι ήδη γεγονός. Παράδειγμα η εκτεταμένη εμφάνιση σοβαρών αλλεργιών από το γεν. τροπ. καλαμπόκι StarLink (Που παράνομα μπήκε σε τροφές για ανθρώπους-τάκος, πατατάκια). Υπήρξαν ακόμα και θάνατοι (στις Η.Π.Α.) από φαρμακευτικό παρασκεύασμα με το αμινοξύ Τρυπτοφάνη, που παρασκευάστηκε από γεν. τροπ. μικροοργανισμό.

Είναι η γενετική μηχανική μια ακριβής τεχνολογία; Τι πραγματικά συμβαίνει στον αγρό;
Πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας τα εξής:
α) Η γενετική μηχανική δεν είναι μια ακριβής τεχνολογία. Δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τι αλλαγές γίνονται στα τροποποιημένα κύτταρα και ποιες θα είναι οι συνέπειες.
Β) Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά, ζώα και μικροοργανισμοί ξεκινούν τη ζωή τους στον δοκιμαστικό σωλήνα. Το τι θα γίνει μ’ αυτούς στον αγρό δεν το ξέρουμε…

Παραδείγματα πιθανών κινδύνων ή ήδη διαπιστωμένων προβλημάτων στις καλλιέργειες και στο περιβάλλον.
• Ο Βάκιλλος της Θουριγγίας χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια σαν ένα πολύ βολικό παρασκεύασμα βιολογικής καταπολέμησης για πάρα πολλά έντομα, με ψεκασμό. Είναι αποτελεσματική μέθοδος ακίνδυνη για τον άνθρωπο και δεν μπορούν τα έντομα να αναπτύξουν ανθεκτικότητα. Στην περίπτωση των γενετικά τροποποιημένων φυτών, υπάρχει ο κίνδυνος της μετάδοσης του γονιδίου ανθεκτικότητας σε βλαβερά έντομα, με αποτέλεσμα να αχρηστευτεί αυτή η μέθοδος.
• Αποδείχτηκε ήδη πως γενετικό υλικό από γενετικά τροποποιημένα φυτά μεταδίδεται σε άγριους συγγενείς τους. Έτσι το γονίδιο αντοχών στο ζιζανιοκτόνο ”Basta” μπορεί να μεταφερθεί από την καλλιεργούμενη ελαιοκράμβη στην άγρια ραφανίδα και σε άλλα συγγενικά φυτά. Με τον τρόπο αυτό, διάφορα ζιζάνια μπορούν να γίνουν ανθεκτικά στο ζιζανιοκτόνο.
Διαπιστώθηκε ήδη δημιουργία υπερζιζανίων από τη χρήση του Ραουντάπ στις Γ.Τ. καλλιέργειες τις ανθεκτικές σε αυτό σε Καναδά, Αργεντινή, Αυστραλία και αλλού.
• Διαπιστώθηκε καταστροφή ωφέλιμων εντόμων (πασχαλίτσες) που τρώνε μελίγκρες που παρασιτούν σε φυτά πατάτας γενετικά τροποποιημένα έτσι ώστε να παράγουν τοξίνες για τις μελίγκρες αυτές.
· Εδώ και χρόνια έχει διαπιστωθεί πως οι πεταλούδες «Μονάρχης» πεθαίνουν όταν τραφούν με γύρη από Γ.Τ. καλαμπόκι με το γονίδιο της τοξίνης του Βακίλλου Θουριγγίας.
• Διαπιστώθηκε αποπροσανατολισμός μελισσών που βόσκουν σε γενετικά τροποποιημένη ελαιοκράμβη.
• Στις ΗΠΑ, οι αγελάδες που δέχονται την r-BST αρρωσταίνουν. Μεσοπρόθεσμα, αυτό σημαίνει οικονομική καταστροφή για τον παραγωγό. Αρρωσταίνουν, επίσης, και οι χοίροι με ενσωματωμένα ανθρώπινα γονίδια για να μεγαλώνουν γρηγορότερα.
• Στην περιοχή του Μισισιπή πρίν 4 χρόνια, η καλλιέργεια του βαμβακιού με την υποτιθέμενη αντοχή στην κάμπια του πράσινου σκουληκιού απέτυχε (μείωση περισσότερο από 50% της παραγωγής).
Πιστεύω πως στο μέλλον θα έχουμε όλο και περισσότερες αποτυχίες και παρενέργειες .
Αξίζει να αναφερθούμε στην τεχνολογία ”Terminator”, που μοναδικό σκοπό έχει να εξασφαλίσει το μονοπώλιο των σπόρων ρυζιού και άλλων φυτών (να εμποδίσει, δηλ. τον παραγωγό να σπείρει σπόρο από την παραγωγή ρυζιού που έβγαλε ο ίδιος). Και εδώ εμφανίζεται ο κίνδυνος να μεταφερθούν τα γονίδια στειρότητας σε άλλες καλλιέργειες.

Ο βρώμικος πόλεμος – Η αδύνατη συνύπαρξη
Η ιδέα πως οι Γ.Τ. καλλιέργειες, οι συμβατικές και οι βιολογικές μπορούν να συνυπάρξουν ειρηνικά, είναι μια απάτη. Δεν μπορείς να συνυπάρξεις ειρηνικά με έναν γείτονα που σου καίει το σπίτι!
Η ουσία της βιολογικής γεωργίας έχει να κάνει με το σεβασμό των φυσικών διαδικασιών και με τα καθαρά προϊόντα. Γι΄αυτό απαγορεύονται τα δηλητήρια παρασιτοκτόνα και οι γεν. τροπ. οργανισμοί στη βιολογική γεωργία. Δεν μπορεί να πιστοποιηθεί ως βιολογικό ένα προϊόν αν περιέχει υπολείμματα αυτών. ΄Όμως, έχει ήδη αποδειχτεί πως είναι αδύνατον να εμποδιστούν οι επιμολύνσεις άλλων καλλιεργειών από Γ.Τ.Ο., λόγω μεταφοράς γύρης, ανάμειξης σπόρων κ.α. Είναι χαρακτηριστικό πως οι εταιρείες που προωθούν τους Γ.Τ. σπόρους αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη για αποζημιώσεις. Σκοτώνω και δεν πληρώνω, δηλαδή!

Η Ελληνική αγροτική παραγωγή.
Πέρα από τα παραπάνω, (που είναι αρκετά, νομίζουμε, για να απορρίψουμε την προώθηση των Γ.Τ.Ο. στη χώρα μας), είναι σκόπιμο να απαντηθεί το ερώτημα μήπως η Ελλάδα, (με τα γνωστά προβλήματα του αγροτικού τομέα) ή ιδιαίτερα η Κρήτη, μπορεί να έχει κάποιο πλεονέκτημα από την καλλιέργεια Γ.Τ. φυτών, ή την εκτροφή Γ.Τ. ζώων. Νομίζουμε πως αυτό το ερώτημα απαντιέται εύκολα, με δεδομένη την πεποίθηση πως μόνο η παραγωγή υψηλής ποιότητας και διαφοροποιημένων τοπικών προϊόντων μπορεί να «παίξει» στην τοπική και διεθνή αγορά. ΄Όμως αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη λογική των «μεταλλαγμένων», όπως περιγράφτηκε. Και από στενά οικονομική άποψη, λοιπόν, δεν συμφέρουν.

Επίλογος
Η εισβολή των Γ.Τ.Ο. στη γεωργία-κτηνοτροφία είναι κατάληξη ενός αρρωστημένου και προβληματικού μοντέλου αγροτικής «ανάπτυξης», που πρέπει να αλλάξει, αν θέλουμε να δούμε «άσπρη μέρα».
Το πρόβλημα της πείνας, της σωστής διατροφής και της ανάπτυξης του αγροτικού τομέα θα λυθεί μόνο με την ανάπτυξη ενός διαφορετικού μοντέλου αγροτικής οικονομίας που θα ενδυναμώνει τις τοπικές κοινωνίες, θα βασίζεται στην πολυκαλλιέργεια, στην εφαρμογή ήπιων μεθόδων που προστατεύουν το περιβάλλον, και θα εξασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδήμα για τους αγρότες και υγιεινά προϊόντα για τους καταναλωτές. Ακόμα κι αν, όπως είναι φανερό, αυτό συνεπάγεται δραστικότατες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, πρέπει, επιτέλους, να τις τολμήσουμε…


Πηγές:
”Γενετική Χιροσίμα” - Greenpeace
”Το ανυπολόγιστο ρίσκο” - ΔΗΩ
”Δίκτυο για τις επιδράσεις της γενετικής μηχανικής” - διάφορα δελτία
”Τι μας μαγειρεύει η γενετική μηχανική” - Π. Μάγιερ
Περιοδικό ”The Ecologist”, τεύχος Σεπ. - Οκτ. 1998 (”Φάκελος Monsanto”)
Άρθρα από τον ημερήσιο Τύπο.